پژواک کاوش

سلام به شما، خوش اومدید به پژواک کاوش. سلام! امروز می‌خوایم بریم سراغ یکی از اون سؤال‌های عجیب و غریب حافظه. می‌دونی کدوم سؤال؟ اینکه چرا هیچ‌کدوممون چیزی از دوران خیلی خیلی ابتدایی کودکی—یعنی نوزادی—یادمون نمیاد؟ آها، آمنزیای نوزادی! دقیقاً. با اینکه اون موقع کلی چیز یاد گرفتیم—مثل راه رفتن، حرف زدن...—ولی هیچ خاطره‌ی شخصی نداریم. دقیقاً همین‌طوره. و امروز با کمک منابعی مثل مجله The Scientist و وب‌سایت خودمون، kavosh.club، می‌خوایم یه نگاه عمیق‌تر به این موضوع بندازیم. ببینیم علم چی می‌گه. یه کاوش جذاب تو دنیای مغز و حافظه‌ست، واقعاً. راستی، اینم بگم که این قسمت دوم فصل اول ماست. داریم اواسط خرداد ۱۴۰۴ ضبطش می‌کنیم. و خب، چون اول راهیم و این حرف‌ها، بخش‌هایی از تولیدش با کمک هوش مصنوعی بوده. پس اگه یه‌وقت احساس کردید جایی هوش مصنوعی یه‌کم قاطی کرده یا نکته‌ای بود، حتماً یه سر به kavosh.club بزنید و بهمون بگید. دمتون گرم! کمک‌تون خیلی به درد می‌خوره. خب، برگردیم سر معمای اصلی. این تناقض خیلی جالبه: نوزادها انگار مثل اسفنج همه‌چیز رو جذب می‌کنن—زبان، حرکت، شناختن آدم‌ها—اما ما که بزرگ شدیم، هیچی از اون تجربه‌های شخصی، از اون خاطرات اپیزودیک، یادمون نیست. نظریه‌ی قدیمی چی می‌گفت؟ نظریه‌ی غالب این بود که توی مغز یه بخش کلیدی وجود داره به اسم هیپوکامپ—همونی که خاطره می‌سازه—و در نوزاد هنوز کامل نشده. پس نتیجه‌گیریشون این بود که نوزاد اصلاً نمی‌تونه این نوع خاطره‌ها رو ثبت کنه. انگار سیستمش خاموشه! اما تحقیقات جدید یه چیز دیگه می‌گن. اینجاست که قضیه هیجان‌انگیز می‌شه. یه مطالعه در دانشگاه ییل انجام شده با استفاده از fMRI—تصویربرداری از مغز. یعنی مغز بچه رو بررسی کردن، اون هم وقتی بیدار بوده! مستقیم فعالیت مغز نوزادهای بیدار رو دیدن. و این نظریه‌ی قدیمی رو حسابی به چالش کشیدن. خب، دقیقاً چی کار کردن؟ ترک براون و همکاراش به نوزادهای بین ۴ تا ۲۴ ماهه عکس‌هایی نشون دادن—از چهره‌ها، اشیا، و مکان‌ها. بعداً، دو عکس گذاشتن کنار هم: یکی از عکس‌هایی که قبلاً دیده بودن و یکی جدید. بچه‌ها به‌طور مشخص بیشتر به عکس آشنا نگاه می‌کردن. یعنی چی؟ یعنی یادشون مونده بود! حافظه‌شون فعال بوده. نکته‌ی مهم‌تر اینه که fMRI نشون داد وقتی نوزادها—مخصوصاً اون‌هایی که حدوداً یک ساله بودن—به عکسی نگاه می‌کردن که بعداً یادشون می‌موند، در بخش پشتی هیپوکامپ‌شون فعالیت بیشتری دیده می‌شد. یعنی هیپوکامپ داشته کار می‌کرده؟ دقیقاً، انگار دستگاه ضبط روشن بوده! پس نوزادها توانایی ساختن خاطرات اپیزودیک رو دارن؟ به نظر می‌رسه که بله. حتی مطالعاتی روی حیوانات هم انجام شده که نشون می‌دن خاطرات فراموش‌شده‌ی نوزادی رو می‌شه بعداً فعال کرد. همه‌ی این‌ها نشون می‌دن که شاید مشکل اصلی در ساختن خاطره نباشه، بلکه در تثبیت یا بازیابی اون‌ها باشه. یعنی خاطره ساخته می‌شه، اما یا در حافظه‌ی بلندمدت تثبیت نمی‌شه، یا بعداً نمی‌تونیم پیداش کنیم. خب چرا این‌طوریه؟ چند فرضیه وجود داره. یکی از مهم‌ترین‌هاش مربوط به رشد خیلی سریع مغزه در اون دوران. یعنی رشد خود مغز ممکنه جلوی موندگاری خاطره رو بگیره. در هیپوکامپ نوزاد، مقدار زیادی نورون جدید—سلول‌های عصبی—در حال ساخته شدن هستن. به این فرایند می‌گن نوروجنسیس. این یعنی مغز داره رشد می‌کنه، که عالیه. اما بعضی پژوهشگرها فکر می‌کنن این تولید مداوم نورون‌های تازه ممکنه شبکه‌هایی که خاطرات قدیمی رو نگه می‌دارن، به‌هم بزنه. انگار داری ساختمون رو بازسازی می‌کنی و وسایل قدیمی گم می‌شن. یه عامل مهم دیگه هم هست: زبان. ما بزرگ‌ترها معمولاً خاطره‌هامون رو با کلمات و در قالب داستان‌ها ذخیره می‌کنیم و به یاد می‌آریم. نوزادها قبل از اینکه حرف بزنن، احتمالاً خاطره‌هاشون شکل متفاوتی داره—حسی، تصویری، و پیش‌زبانی. وقتی زبان وارد بازی می‌شه و غالب می‌شه، ممکنه دیگه نتونیم به اون خاطره‌ها با فرمت قبلی دسترسی پیدا کنیم. انگار نرم‌افزارمون عوض شده و فایل‌های قبلی رو نمی‌خونه. پس ممکنه چند قفل مختلف روی خاطرات اولیه بیفته؟ دقیقاً! یه ترکیب پیچیده‌ای از عوامل در کاره. این دیدگاه ما رو کاملاً تغییر می‌ده. یعنی اون خاطره‌ها شاید هنوز یه جایی در ذهن ما باشن. اینجاست که به یه نکته‌ی خیلی جالب می‌رسیم. ترک براون، محقق اصلی مطالعه‌ی ییل، می‌گه که—البته خودش هم می‌گه که این فرضیه رادیکال و شبیه علمی‌تخیلیه—ولی این احتمال وجود داره که اون تجربیات اولیه هنوز در ذهن ما باقی مونده باشن. فقط ما آگاهانه نمی‌تونیم بهشون دسترسی پیدا کنیم. وای، این دیگه خیلی عمیقه. و این ما رو می‌رسونه به اون فکر نهایی‌ای که می‌خوایم با شما شنونده‌ها در میون بذاریم: اگه، فقط اگه، اون خاطرات اولیه واقعاً یه جایی تو ذهن ما ذخیره شده باشن و فقط قفل باشن... فکر کنید، اگه یه روز کلیدش پیدا بشه چی می‌شه؟ چه تأثیری روی درک ما از خودمون، از اینکه کی هستیم، می‌ذاره؟ و حتی اگه هیچ‌وقت نتونیم آگاهانه بهشون برسیم، آیا ممکنه همین الان به‌صورت نامحسوس روی رفتارها، انتخاب‌ها، یا حتی ترس‌هامون اثر بذارن؟ این سؤالیه که هم علم دنبالشه، و هم برای ما همه‌مون جای فکر داره. اگه علاقه‌مند بودید بیشتر بخونید یا نظری داشتید، حتماً به وب‌سایتمون سر بزنید: 🔗 kavosh.club اونجا می‌تونید مطالب بیشتری پیدا کنید. خب، اینم از کاوش امروز ما تو دنیای عجیب و پیچیده‌ی حافظه‌ی نوزادی. امیدواریم برای شما هم به اندازه‌ی ما جالب بوده باشه. مراقب خودتون باشید، و تا کاوش بعدی، گوش‌هاتون با ما باشه. درود و خداحافظ