انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر

در صفحات ۸۱ تا ۲۰۳ کتاب انسان خردمند، یووال نوح هراری به بررسی یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ بشر، یعنی انقلاب کشاورزی و پیامدهای آن، می‌پردازد. همچنین تغییرات اجتماعی، فرهنگی، و اقتصادی که به دنبال این انقلاب به وجود آمد، مورد بحث قرار می‌گیرد. در این بخش‌ها موضوعات زیر پوشش داده شده‌اند:

۱. انقلاب کشاورزی

در این قسمت، هراری به توضیح انقلاب کشاورزی که حدود ۱۲ هزار سال پیش آغاز شد، می‌پردازد. او این تحول را به عنوان یکی از کلیدی‌ترین تحولات در تاریخ بشر معرفی می‌کند، زیرا انسان‌ها برای نخستین بار شروع به کشت محصولات و اهلی‌کردن حیوانات کردند و از زندگی شکارچی-گردآورنده به زندگی سکونت‌یافته و کشاورزی روی آوردند.

هراری استدلال می‌کند که این تغییر برخلاف تصور عمومی، به زندگی راحت‌تر منجر نشد. بلکه در بسیاری از موارد شرایط زندگی انسان‌ها بدتر شد، زیرا کشاورزی به کار سخت‌تر، طولانی‌تر، و وابستگی بیشتر به طبیعت منجر شد. همچنین، غذای محدود و تکراری از نظر کیفیت و تنوع، سلامت انسان‌ها را تحت تأثیر قرار داد.

۲. جوامع نابرابر

با ظهور کشاورزی، جوامع انسانی بزرگ‌تر شدند و امکان تشکیل روستاها و شهرهای اولیه فراهم شد. این تحول زمینه‌ساز پیدایش نابرابری‌های اجتماعی و طبقات اجتماعی بود. برخی از افراد زمین بیشتری داشتند و محصولات بیشتری تولید می‌کردند، در حالی که دیگران به عنوان کارگر یا کشاورز برای دیگران کار می‌کردند. به مرور زمان، این نابرابری‌ها بیشتر شد و جوامعی با سلسله مراتب اجتماعی پیچیده‌تر شکل گرفتند.

۳. شکل‌گیری دولت‌ها و امپراتوری‌ها

یکی دیگر از پیامدهای انقلاب کشاورزی، شکل‌گیری دولت‌ها و امپراتوری‌ها بود. هراری توضیح می‌دهد که چگونه انسان‌ها برای مدیریت منابع و زمین‌ها به ایجاد دولت‌های مرکزی و پادشاهی‌های بزرگ روی آوردند. امپراتوری‌ها و دولت‌ها با قدرت خود، شروع به سازمان‌دهی جوامع و تحمیل قوانین کردند و به تدریج مفهوم حکومت و حاکمیت شکل گرفت.

۴. دین و باورهای جمعی

هراری در این بخش به بررسی نقش دین و باورهای جمعی در جوامع کشاورزی و بعد از آن می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که چگونه باورهای مذهبی به عنوان ابزاری برای اتحاد و کنترل جوامع به کار گرفته شدند. مذاهب بزرگ و ایدئولوژی‌های جمعی توانستند انسان‌ها را حول محورهایی مشترک متحد کنند و به ایجاد ساختارهای اجتماعی و فرهنگی پایدار کمک کنند.

۵. ظهور نوشتار و پول

با پیچیده‌تر شدن جوامع و نیاز به مدیریت بیشتر منابع و جمعیت، نوشتار و پول به عنوان ابزارهایی کلیدی برای مدیریت و ارتباطات شکل گرفتند. نوشتار به انسان‌ها اجازه داد که اطلاعات را ذخیره و منتقل کنند و پول به عنوان ابزاری برای تسهیل تجارت و تبادلات اقتصادی معرفی شد. این دو ابزار باعث افزایش قدرت و سازمان‌دهی دولت‌ها و امپراتوری‌ها شد.

۶. انقلاب‌های فکری و علمی

در ادامه، هراری به شکل‌گیری انقلاب‌های فکری و علمی اشاره می‌کند که در قرن‌های بعد، جوامع بشری را به سمت تحولات بزرگتری سوق دادند. او توضیح می‌دهد که چگونه انسان‌ها با توسعه علم، توانستند بهتر محیط زیست خود را درک کنند و تغییر دهند، که این موضوع تأثیر بزرگی بر جامعه بشری و آینده آن گذاشت.

در این بخش‌ها، هراری بر این نکته تأکید دارد که بسیاری از تغییرات در زندگی انسان‌ها در اثر انقلاب کشاورزی و اجتماعی منجر به بهبود زندگی نشده، بلکه انسان‌ها را بیشتر درگیر کار و مبارزه برای بقا کرده است.