انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر

در بخش مربوط به ادیان در کتاب انسان خردمند، یووال نوح هراری به بررسی نقش دین در جوامع بشری و تحول آن در طول تاریخ می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که دین یکی از مهم‌ترین ابزارهایی بوده است که انسان خردمند برای سازمان‌دهی جوامع و ایجاد هماهنگی در میان تعداد زیادی از افراد استفاده کرده است.

۱. دین به عنوان پدیده‌ای اجتماعی

هراری معتقد است که دین یکی از عوامل کلیدی در پیوند دادن گروه‌های بزرگ انسانی به یکدیگر بوده است. او دین را به عنوان یک پدیده اجتماعی معرفی می‌کند که به افراد امکان می‌دهد تا با هم در مقیاس وسیع همکاری کنند. ادیان اولیه اغلب با طبیعت و موجودات مختلف در ارتباط بودند و انسان‌ها با تقدیس و پرستش نیروهای طبیعی به شکلی نمادین با جهان پیرامون خود ارتباط برقرار می‌کردند.

۲. پیدایش ادیان چندخدایی و یکتاپرستی

هراری توضیح می‌دهد که ادیان در مراحل اولیه‌ی تاریخ بشری اغلب چندخدایی بودند و انسان‌ها خدایان مختلفی را برای پدیده‌های مختلف پرستش می‌کردند، مانند خدایان باران، آتش، جنگ، و باروری. با گذشت زمان و با پیچیده‌تر شدن جوامع، ادیان یکتاپرستی (مانند یهودیت، مسیحیت و اسلام) پدیدار شدند. این ادیان توانستند به دلیل تاکید بر یک خدای واحد و قوانین دینی سختگیرانه، تأثیر عمیقی بر ساختارهای اجتماعی، اخلاقی و سیاسی داشته باشند.

۳. دین و مشروعیت حکومت‌ها

یکی از موضوعات مهمی که هراری به آن می‌پردازد، ارتباط دین با مشروعیت حکومت‌ها است. او اشاره می‌کند که بسیاری از حکومت‌های بزرگ در طول تاریخ از دین به عنوان ابزاری برای مشروعیت بخشیدن به قدرت خود استفاده کرده‌اند. پادشاهان و فرمانروایان ادعا می‌کردند که از طرف خدایان انتخاب شده‌اند یا تحت حفاظت نیروهای الهی قرار دارند، که این باعث تقویت قدرت آن‌ها در جوامع می‌شد.

۴. ظهور ادیان جهان‌گستر

هراری به ظهور ادیان بزرگ جهان‌گستر مانند اسلام، مسیحیت و بودیسم اشاره می‌کند که از مرزهای جغرافیایی و فرهنگی عبور کردند و توانستند پیروان زیادی در سراسر جهان جذب کنند. این ادیان اغلب با امپراتوری‌ها و قدرت‌های سیاسی در ارتباط بودند و توانستند به عنوان نیروهای فرهنگی و اجتماعی بسیار تأثیرگذار عمل کنند.

۵. ادیان در دوران مدرن

در بخش پایانی مربوط به ادیان، هراری به بررسی جایگاه دین در دنیای مدرن می‌پردازد. او توضیح می‌دهد که با ظهور علم و ایدئولوژی‌های مدرن مانند لیبرالیسم، کمونیسم و سرمایه‌داری، نقش دین در بسیاری از جوامع کاهش یافته است. با این حال، ادیان همچنان در بسیاری از بخش‌های جهان تأثیرگذار باقی مانده‌اند و نقش مهمی در هویت فردی و جمعی انسان‌ها ایفا می‌کنند.

در مجموع، هراری در این بخش از کتاب توضیح می‌دهد که چگونه دین به عنوان یک سازوکار اجتماعی در طول تاریخ نقش حیاتی ایفا کرده و همچنان به شکل‌های مختلف در زندگی انسان‌ها حضور دارد.